मिटर बक्समा अटोमेटिक प्रविधि

-भीम गौतम

काठमाडौं, १८ माघ । नेपाल विद्युत् प्राधिकरणले केन्द्रीय कार्यालयमै बसेर विद्युत् खपतबारे जानकारी लिन सकिने रिमोट अटोमेटिक मिटर रिडिङ (आरएएमआर) प्राविधि जडानको तयारी गरेको छ । चोरी चुहावटबाट मात्र वर्षको साढे दुई अर्ब घाटा बेहोर्दै आएको प्राधिकरणले चुहावट नियन्त्रणमा सबैभन्दा उपयोगी मानिएको र ग्राहकसम्म नपुगी विद्युत् खपतबारे सजिलै जानकारी लिन सकिने उक्त प्रविधि जडानको तयारी गरेको हो ।

मोबाइलमा जस्तै मिटर बक्समा जिपिआरएस प्रविधि राखेर आरएएआर जडान गरेपछि यसबारे सबै जानकारी सिधै केन्द्रीय कार्यालयको सर्भरमा आउनेछ भने यसबाट ठूला ठूला उद्योग व्यवसायमा हुने चुहावट अन्त्य गर्नुका साथै हुकिङमार्फतको चोरी पत्ता लगाउन सकिनेछ । यसबाट विद्युत् खपतको मूल्य सजिलै संकलन गर्न सकिन्छ । अहिले २५ प्रतिशत चुहावटमध्ये १० प्रतिशत चोरी चुहावट छ ।
अधिकांश ठूला उद्योग, व्यवसायबाट कर्मचारीको समेत मिलेमतोमा चोरी चुहावट भइरहेको बेला केन्द्रीय कार्यालयले अटोमेटिक रूपमा जानकारी पाउन तथा नियन्त्रण गर्नसक्ने उक्त प्रविधि नेपालका लागि उपयुक्त हुने अध्ययन भने पूरा गरिसकेको छ तर अध्ययनपछि सुरुमा कहाँ, कसरी र कहिले गर्ने भन्ने टुंगो लागेको छैन । पहिलो चरणमा काठमाडांैभित्रका ठूला उद्योग, व्यवसायमा पाइलट प्रोजेक्टका रूपमा गर्ने तयारी प्राधिकरणको छ तर प्राधिकरणले उक्त प्रोजेक्ट लाग्नुअघि कसरी उक्त प्रविधि जडान गर्ने, कस्ता–कस्ता क्षेत्रमा गर्ने विषयमा अध्ययन गर्न एक समिति समेत गठनको तयारी गरेको छ । ‘अध्ययनले नेपालमा उक्त प्रविधि जडान गर्न सकिने देखिएकोले त्यसबारे थप अध्ययनका लागि समिति गठन गर्न लागिएको छ,’ प्राधिकरणका एक अधिकारीले थपे, ‘सकेसम्म यस छिट्टै समिति गठन गरी अध्ययन सकि टेन्डर आह्वान गरी आगामी वर्षदेखि लागु गर्ने तयारी प्राधिकरणको छ तर प्राधिकरणभित्र आर्थिक लाभ लिने मिटर बक्स चेकिङ सबैभन्दा उपयुक्त बाटो भएकाले यसलाई ढिलाइ गर्ने प्रयास भने भइरहेको छ । दुई महिना अघि नै अटोमेटिङ मिटर रिडिङ प्रविधि जडान गर्न सकिने अध्ययनले देखाइसकेकाले कार्यान्वयनमा ढिलाइ गरिएको उनले जानकारी दिए ।
भारतको परामर्शदाता संस्था पिडब्ल्युएसले गरेको अध्ययनको क्रममा अटोमेटिक मिटर रिडिङ लागू गर्नसक्ने अवस्था देखिएको र थप अध्ययनको कार्य अघि बढेको प्राधिकरण कम्प्युटराइज बिलिङ परियोजनाका प्रबन्धक अनिलमान श्रेष्ठले जानकारी दिए । ‘अध्ययनले साना ग्राहकलाई भन्दा पनि ठूला विद्युत् खपत गर्ने ग्राहकको लागि उक्त प्रविधि उपयुक्त देखिएको छ,’ उनले भने ।
यो प्रविधि जडान गर्दा मिटरसँगै एप्लिकेसन प्रोटोकल इन्टरफेस (एपिआई) भएका मिटर बक्समा अटोमेटिक मिटर रिडिङ प्रविधि जडान गर्न सकिन्छ । कतिपय मिटर बक्स राखेको लामो समय बितेको र तिनमा एपिआई नभएमा भने तत्काल अटोमेटिक मिटर रिडिङको जडानको सम्भावना छैन । ‘अटोमेटिक मिटर रिडिङ राखेमा विद्युत् खपतबारे जानकारी लिन घर–घर पुग्नु पर्दैन भने कर्मचारीले बदमासी गर्नसक्ने सम्भावना पनि रहँदैन,’ प्राधिकरणका एक कर्मचारीले भने, ‘घाटामा गएको र चुहावटको कारणले आर्थिक स्थिति धराशयी भएको प्राधिकरणले यो प्रविधि छिट्टै गर्नसके प्राधिकरणलाई ठूलो फाइदा हुन्छ ।’
कुलेखानी : कुलेखानी पहिलो जलाशययुक्त आयोजनाको इन्द्र सरोवरको पानी तीन मिटर घटेको छ ।
सरोवर भरिएर हिउँदको लोडसेडिङ झन्डै चार घन्टा घटाउन योगदान दिएको सरोवरको पानी १५३० दशमलव ४४ मिटर पानी घटेर १५२७ दशमलव ३० मिटरमा झरेको हो । कुलेखानी नभरिएमा १८ घन्टासम्म लोडसेडिङ हुनेसक्ने प्रक्षेपण गरिएकामा सरोवर भरिएपछि नेपाल विद्युत् प्राधिकरण र सरकारको यसले ‘शाख र प्राण’ जोगाएको छ । प्राधिकरणका अनुसार, दुई महिनामा ३ मिटर पानी घटेको हो । प्राधिकरणले पानीको सतह १४८५ मिटर घटेसम्म विद्युत् उत्पादनमा उपयोग गर्न मिल्ने भए पनि १४९० मिटरभन्दा कम इन्द्र सरोवरमा पानी हुन नदिने रणनीति प्राधिकरणले अपनाएको छ । प्राधिकरणले पहिला १५२२ मिटर मात्र इन्द्रसरोवर भर्ने लक्ष्य राखिएकोमा असोजमा आएर १५३० मिटर नै भरिएर थप ४४ सेन्टिरमिटर बोरा राखेर भरिएको थियो ।
आगामी फागुनमा अहिले प्राधिकरण र निजी क्षेत्रबाट उत्पादन भइरहेको २३० मेगावाटबाट झन्डै ३० मेगावाट घट्नसक्ने भएकाले अहिले कुलेखानीलाई पूर्ण क्षमतामा चलाइएको छैन । कुलेखानी प्रथम ६० मेगावाट र द्वितीय ३२ मेगावाट भए पनि अहिले करिब ३० मेगावाट मात्र चलाइएको र विद्युत् कम भएपछि थप चलाउँदै जाने प्राधिकरण भार प्रेषण केन्द्रका प्रमुख भुवन क्षेत्रीले जानकारी दिए । उनका अनुसार, भारतबाट अहिले टनकपुर, कटैया, रामनगर, जलेश्वर, नेपालगन्जलगायत लाइनमार्फत करिब एक सय ४५ मेगावाट विद्युत् आयात भइरहेको छ भने करिब एक हजार मेगावाट विद्युत्को माग रहेकोमा अझै ६ सय मेगावाट खाँचो छ । प्रमुख क्षेत्रीले कुलेखानी जलाशय पूर्ण क्षमतामा चलाउँदा यसले करिब दैनिक चार घन्टा लोडसेडिङ घटाउन सहयोग पुगेको छ ।
भारतबाट विद्युत् कटौती नभएमा आगामी फागुन चैत्रमा कुलेखानी जलाशयको पानीलाई उपयोग गरेर भए पनि १२ घन्टाभन्दा बढी लोडसेडिङ नबढाउने रणनीति लिएको छ तर भारतमा पनि ऊर्जा संकट रहेकोले विद्युत् कटौती सम्भावनाले १२ घन्टामै सीमित गर्न कठिनाइ रहेको प्राधिकरणका एक अधिकारीले जानकारी दिए ।
कुलेखानीबाहेक सबै आयोजना रन अफ दर रिफर भएकोले सबैले हिउँदम एक तिहाइ मात्र विद्युत् उत्पादन दिन्छन् । वर्षा याममा समेत कम चलाएर यसपाला प्राधिकरणका अधिकारीले कुलेखानी इन्द्रसरोवर भरेका थिए ।