माथिल्लो तामाकोशीकै ‘विजुली’ जाने भो खेर

–नयाँ सवस्टेशनका लागि विकल्प खोजिदै
भीम गौतम\राजधानी
काठमाण्डौं, १५ जेठ । उर्जा मन्त्री, अर्थ मन्त्रीदेखि सरकारका प्रतिनीधिहरुले तीन बर्षभित्र लोडसेडिङ अन्त्य गर्ने आधारको रुपमा बहुचर्चित ४ सय ५६ मेगावाटको माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युत आयोजनाको विजुलीलाई देखाउँदै आएका छन् । दुई बर्षभित्र निर्माण सम्पन्न गर्ने लक्ष्य पनि तामाकोशीको छ तर समयमै निर्माण सम्पन्न भएपनि सवस्टेशनको अभावमा माथिल्लो तामाकोशीको विजुली खेर जाने अवस्था सिर्जना भएको छ ।
दोलखा जिल्लाका राजनीतिक दल, नागरिक समाज र स्थानीयबासीको सहयोग र सहजीकरणमा कम हड्ताल र बन्दबीच माथिल्लो तामाकोशी आयोजनाको काम द्रुगगतिमा भईरहेको बेला सवस्टेशनका लागि जग्गा व्यवस्थापन गर्न नसकेर तामाकोशीकै विजुली खेर जाने अवस्था सिर्जना भएको हो । २०७३ असारभित्र माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युत आयोजना निर्माण सम्पन्न गर्ने लक्ष्य राखिएको छ तर हालसम्म रामेछापको फलासीमा बन्न लागेको सवस्टेशनको काम सुरु समेत भएको छैन ।
एक बर्ष अघिदेखि नै निर्माण सुरु हुनुपर्ने नयाँ खिम्ती सव–स्टेशन जग्गा अधिग्रहण गर्न नसकेर हालसम्म निर्माण सुरु हुन नसकेको हो । सवस्टेशन बनाउनका लागि कम्तीमा दुई बर्ष लाग्ने भएकोले माथिल्लो तामाकोशी निर्माण सम्पन्नै भएपनि विजुली खेर जाने अवस्था आएको माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युत आयोजनाका एक अधिकारीले जानकारी दिए ।
‘नेपाल विद्युत प्राधिकरणले सवस्टेशनका लागि जग्गा व्यवस्था गर्नुपर्नेमा अहिलेसम्म गराएको छैन, नयाँ खिम्ती सवस्टेशनका लागि स्थानीयले मुआब्जा बुझ्न नमानेपछि एक बर्ष अघि सुरु हुने आयोजना सुरु भएको छैन ।’–ती अधिकारीले भने–‘ छिट्टै जग्गा व्यवस्थापन नगर्ने हो भने तामाकोशीको विजुली पनि सव स्टेशनको अभावको कारणले खेर जाने अवस्था आउँदैछ ।’ मुआब्जा लिन नमान्दा सवस्टेशन निर्माणका लागि पुस २०६९ मा सम्झौता गरेको केईसी इन्टरनेशनल भारतले सवस्टेशनको काम अघि बढाउन सकेको छैन । सम्झौतामा दुई बर्षभित्र सवस्टेशन निर्माण सम्पन्न गर्ने उल्लेख थियो ।
जिल्ला प्रशासन कार्यालय रामेछापले डेढ सय रोपनी जग्गा अधिग्रहणका लागि सुचना प्रकाशित गरेपनि मुआब्जा रकम कम भएको भन्दै अझैसम्म बुझेका छैनन् । आयोजनाका अनुसार, डेढ सय रोपनीका लागि करिब १० करोड मुआब्जा रकम छुट्याइएको छ तर स्थानीयबासीले कम्तीमा २० करोड रुपैयाँभन्दा बढी चाहिने भन्दै मुआब्जा लिन मानेका छैनन् ।
सुरुमा खिम्ती सवस्टेशनसँगै रहेको जग्गामा अर्को सवस्टेशन बनाउने योजना अनुसार प्राविधिक रुपमा डिजाइन लगायतका कार्य भएपनि २२० केभीको प्रशारण लाइनका लागि नयाँ सवस्टेशन चाहिने भन्दै फलासीमा बनाउने योजना अघि सारिएको थियो । हालसम्म पनि नयाँ सवस्टेशनका लागि जग्गाको व्यवस्थापन नभएपछि खिम्तीकै सवस्टेशनको जग्गामा सवस्टेशन निर्माण गर्ने विकल्पतर्फ तामाकोशी आयोजनाका अधिकारीहरु अघि बढेका छन् । जग्गा व्यवस्थापन हुन नसकेकोले खिम्ती सवस्टेशनको जग्गामै सवस्टेशन बनाउनका लागि अध्ययन सुरु गरिएको माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युत आयोजनाका प्रमुख विज्ञान श्रेष्ठले जानकारी दिए । ‘छिट्टै सुरु नगर्ने हो भने समस्या आउन सक्ने भएकोले पहिलाकै विकल्पबारे अध्ययन सुरु भएको छ ।’–उनले भने । आयोजना प्रमुख श्रेष्ठले निर्माण सुरु भएको डेढ बर्षमै सवस्टेशन निर्माण सम्पन्न भैसक्ने दाबी गरे तर केइसीसँग भएको सम्झौतामा काम सुरु भएको दुई बर्षभित्र पुरा गर्ने उल्लेख छ ।
खिम्ती सवस्टेशनकै जग्गामा सवस्टेशन बनाउनका लागि प्राधिकरणले अनुमतिपत्र दिनुपर्छ तर नयाँ सवस्टेशनको जग्गा व्यवस्थापन गर्न नसकेको प्राधिकरणले स्पष्ट निर्णय दिई सकेको छैन । राष्ट्रिय गौरवको आयोजनाको रुपमा घोषित माथिल्लो तामाकोशीको सवस्टेशन समस्याबारे प्राधिकरण व्यवस्थापन र उर्जा मन्त्रालयका अधिकारीहरु जानकार भने छन् ।
तामाकोशीको विजुली खिम्ती–ढल्केबर प्रशारण लाइनमा जोडिने भएपनि सो प्रशारण लाइन निर्माण अलपत्र अवस्थामा रहेकोले त्यो आयोजना नबने माथिल्लो तामाकोशीले अर्को समस्या भोग्नुपर्ने अवस्था छ । सन् २००९ भित्र निर्माण सम्पन्न हुनेपर्ने २२० केभीको सो प्रशारण लाइनको निर्माण अझै पुरा भएको छैन । माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युत आयोजनाका अनुसार, खिम्तीको किर्नेदेखि तामाकोशीको विद्युत गृह गोबरसम्मको ४७ किलोमिटर प्रशारण लाइनको निर्माण पनि बल्ल सुरु हुन लागेको छ ।