सि“चाइले फे¥यो रुकुमेलीको जीवन

भीम गौतम / राजधानी
काठमाडौं, १ असार

विकट घेद्मा गाविस–८ रुकुमकी करिमा खड्कालाई दुई वर्षअघिसम्म पानीको अभावले खेतमा कसरी खेती गर्ने भन्ने चिन्ता थियो । खेतीमुनि रहेको भेरी नदी र नजिकै रहेको बागेजेउला खोला भए पनि सिँचाइको अभाव उनका लागि सबैभन्दा ठूलो समस्या बनेको थियो ।

एक वर्ष अघि मात्र संयुक्त राष्ट्रसंघीय विकास कार्यक्रम (यूएनडीपी), यूकेएड, युरोपियन युनियनलगायतको सहयोगमा जिल्ला विकास समिति रुकुमले जलवायु परिवर्तन सहयोग कार्यक्रमअन्तर्गत बागेदेउला सिँचाइ आयोजना बनाएपछि उनको समस्या हटेको छ ।

पछिल्लो समयमा जलवायु परिवर्तनका कारणले सानातिना खोलानाला सुक्न थालेपछि र आवश्यक समयमा वर्षासमेत कम हुन थालेपछि यहाँका बासिन्दाका लागि पानी समस्या सबैभन्दा ठूलो बन्दै गएको छ । यसलाई मध्यनजर राखेर यहाँ सहयोग कार्यक्रम सञ्चालित छ । ‘पहिला सिँचाइ नभएर ठूलो समस्या थियो, सिँचाइ आएपछि खेतमा धान खेती हुन थालेको छ ।’ खड्काले भनिन्, ‘सिँचाइले अब चालम धेरै किन्नुपर्ने अवस्था छैन ।’

खड्का मात्र होइन, बागेदेउला सिँचाइ बनाएपछि घेदमा गाविस–८ र १ वडाका ४८ घरधुरीलाई सिँचाइ सुविधा पुगेको छ । पहिला मकै र कोदो मात्र खाएर जीवनयापन गर्ने यहाँका बासिन्दाको खेत सिञ्चित भएपछि धानसहित तरकारी खेतीसमेत गर्न थालेका छन् ।

बागेदेउलामा बनेको कुलोबाट पानी पाएपछि यहाँका किसान असाध्यै खुसी छन् । ‘नजिकै खोलो भएर के गर्नु सिँचाइ नभएर ठूलो समस्या थियो ।’ ‘अँजुलीमा हालेर पानी ल्याउन नमिल्ने तर अहिले कुलो बनेर मज्जाले खेती गर्न पाएपछि साह्रै खुसी छौं,’ बागेदेउलाका बासिन्दाले भने ।

पहिला एक वर्षमा दुई बाली मात्र हुने ठाउँमा अहिले तीन बाली हुन थालेको छ भने उत्पादन पनि तेब्बर बढ्न थालेको छ । पहिला सानो कुलो बनाएर पानी ल्याउँदा नपुगेर गाउँलेबीच बारम्बार झैझगडा हुने भए पनि त्यसमा पनि कमी आएको छ । ‘पहिला त पानीकै निहुँमा झगडा भइरहने अवस्था थियो, प्रहरीसमेत बोलाउनुपरेको थियो ।’

सिँचाइ आयोजना उपभोक्ता समितिका अध्यक्ष कुमे पुनमगरले भने, ‘अहिले त बर्खामा तीन बाली हुन थालेको छ, उत्पादन पनि तेब्बर बढेको छ ।’ उनका अनुसार यहाँ रहेका ४८ घरधुरीमध्ये १२÷१३ घरधुरीलाई खान पुग्ने भए पनि अहिले भने अधिकांश किसान आत्मनिर्भर हुन थालेका छन् ।

विगतमा यहाँ उत्पादन कमजोर हुँदा छिमेकी गाउँमा गएर १० पाथी कोदोको ब्याज ५ पाथी तिर्ने गरी ल्याउनुपर्ने अवस्था थियो । साहुलाई तिर्नुपर्ने ब्याजबाट हैरान भएका उनीहरूले यसबाट सिँचाइ आएपछि मुक्त भएका छन् । ‘कोदो मकैमा साहुबाट १० पाथी ल्याएर १ वर्षपछि १५ पाथी तिर्नुपर्ने अवस्थाबाट मुक्ति मिलेको छ,’ अध्यक्ष पुनले भने ।

अहिले गाउँमै आलु, काउली, काँक्रो, कोपी, गोलभेंडालगायतका तरकारीसमेत खेती हुन थालेको छ । ‘खानेपानीको मुहान सुकेर त धेरै समस्या भएको छ, तर सिँचाइ भने पाएका छांै,’ स्थानीय संगीता सनाराले भनिन्, ‘सिँचाइ पाउँदा कम्तीमा कसैसँग अन्न पाथी ऋण लिने अवस्थाको अन्त्य भएको छ ।’

घेम्दा मात्र होइन, जलवायु परिवर्तन सहयोग कार्यक्रमले रुकुमको मर्मत र नयाँ सिँचाइमार्फत दुई हेक्टर जमीनमा सिँचाइ गरिएको छ । जसबाट ३३ सय किसान प्रत्यक्ष लाभान्वित भएका यूएनडीपीले जनाएको छ ।

http://rajdhani.com.np/article/0206671001466046847