नया“ नेपालकोे खाका कोर्दै छौं

डा. गोविन्दराज पोखरेल

उपाध्यक्ष, राष्ट्रिय योजना आयोग

भूकम्पीय विपत्को बेला धैर्य आवश्यक छ । पीडाबाट हामीले पाएको अवसर पनि हो यो । यो अवसरलाई नवनिर्माण गर्ने सोचाइका साथ अघि बढाउनुपर्छ भनेर हामी लागिपरेका छौ । अब हामीले पूर्वाधार, सामाजिक, पर्यटन, कृषिलगायत क्षेत्रलाई सम्बोधन गर्नुपर्नेछ । राष्ट्रिय योजना आयोगले तत्कालीन र दीर्घकालीन योजना अघि सारेको छ ।

दीर्घकालीन योजना त प्राकृतिक प्रकोपपछिको क्षति आँकलन (पीडीएन) सकेपछि बनाउँछौं । तत्कालीन कार्ययोजना भने बनाइसकेका छौं । जनजीवन सामान्यीकरण बनाउने तथा वर्षालाई पार गर्ने गरी मान्छेहरूका लागि अस्थायी टहरा बनाउने, स्कुल खोल्नेलगायतलाई यसमा समेटिएको छ । वर्षाभित्र हामीले भवनको मापदण्ड बनाउँछौं, जोखिमयुक्त बस्ती कहाँकहाँ छन् भनेर अध्ययन गर्छौंै । कतिपय बस्तीलाई सार्नुपर्नेछ, त्यो मोडेलमा हामी जान्छौं । त्यति भएपछि बल्ल निर्माण गर्ने हो । हरेक पूर्वाधार बनाउँदा त्यसको मापदण्ड तोक्छौं । सरकारले गाविस भवन बनाउँदा होस् वा गाउँमा घर बनाउँदा होस्, भूकम्प प्रतिरोधी कोर्डहरू प्रयोग गर्नुपर्ने संस्थागत मापदण्ड बनाएर अघि बढ्छौं । ताकि भविष्यका घरहरू सबै मापदण्ड पुगेका होऊन् र सुरक्षित पनि । स्कुलहरू पनि त्यस्तै बनून् ।

एकीकृत बस्ती बसाउनुपर्ने हुन सक्छ, घरहरू एक ठाउँमा ल्याउने र ती बस्तीलाई जनजीविकासँग जोडाउनुपर्छ । जनजीविकालाई बेवास्ता गरेर बस्ती सार्नुहुँदैन । मान्छेको जनजीविकासँग सम्बन्ध गाँस्ने ठाउँहरू खोजेर एकीकृत बस्तीहरू बसाउनुपर्छ । यसको पूर्वाधार कसरी बनाउने भन्ने तयारीमा हामी लागेका छौं । यसका लागि दुई कुरा आवश्यक छन् । एउटा त नीति नै ल्याउनुप¥यो । दोस्रो भएको क्षतिको आँकलन गर्नुप¥यो । यसलाई कार्यावन्यन गर्न कस्तो संरचना बनाउनुपर्छ, त्यसलाई पनि अन्तिम रूप दिनुप¥यो । यसका लागि कार्यविधि पनि बनाउनुप¥यो । राहत अर्थात् प्रतिपरिवार २ लाख कसरी दिने ? यसको टुंगो लाग्नुपर्छ । घर गाउँलेले बनाउने हो, सरकारले बनाउने होइन । यो अन्योल हुनुहुन्न । व्यक्तिगत घर गाउँलेले बनाउने हो । सरकारले त राहत मात्र उपलब्ध गराउने हो । राहत दिँदा पनि सरकारले आफ्ना मापदण्डहरू पूरा गराउनेतिर लाग्नुपर्छ ।

एकीकृत बस्ती भएपछि स्कुल, स्वास्थ्य चौकी, मोटरबाटो, बिजुली लगायतका सबै सुविधा पु¥याउन सकिन्छ । सरकारले बढीभन्दा बढी सुविधा दिन सक्छ । यसका लागि समय लाग्छ, अहिले हतार नगरौं । अहिले भावनामा बगेर पुरानो संरचना बनाए भविष्यमा पछुताउनुपर्छ ।

यो वर्षभरिमा मापदण्ड, डिजाइन, ड्रोइङलगायतका सबै योजना बनाउनुपर्छ, ताकि गाविसमा बस्ने बासिन्दालाई मापदण्ड, नक्सा, घरको नमुना, हाते पुस्तिका त्यही उपलब्ध होस् । र, त्यो गराउनेलाई मात्र सरकारले २ लाखको राहत देओस् ।

अहिले वर्षा लाग्न थालेको छ । स्थायी घर बनाउने बेला होइन । मापदण्ड बन्दै छ । हतार नगरौं । सरकारले १५ हजार दिएको छ, अस्थायी टहरा बनाउन । भूकम्प भनेको आगलागीजस्तो होइन, घरहरू भत्कँदा पनि काठपातहरू बाँकी रहन्छन् । तिनलाई प्रयोग गरेर केही महिनाका लागि बस्ने बासस्थान बनाउने हो । मापदण्ड एक÷डेढ महिनाभित्र बनेपछि बल्ल स्थायी घर बनाउँदै जाने हो ।

एकद्वार प्रणालीबाट सहयोग लिनुपर्छ । जस्तो कि कसैले आएर स्कुल बनाइदिन्छ भने बनाउन दिने तर उसले स्थानीय प्रशासन र शिक्षा कार्यालयसँग समन्वय गरेर मात्र काम गर्न पाउँछ । सरकारी मापदण्डअनुसार काम गर्नुपर्छ । एकद्वार प्रणाली भनेको सबैले सरकारको खातामा रकम हाल्नोस् भनेको होइन । पैसा हाल्न सक्नेले हालून्, पैसा आफैं परिचालन गर्न चाहनेले सरकारको नीति, नियम र मापदण्डअनुसार काम गरून् । सरकारलाई बनाउँदै छु भनेर जानकारी देओस्, जसका कारण त्यहाँ सरकारले खर्च गर्नु नपरोस् ।

आगामी आर्थिक वर्षको बजेट आउनुअघि नै आयोगले यो सबै योजना बनाइसक्छ । हाम्रो बजेट प्रभावित जिल्लामा पुनर्निर्माणमा हुन्छ । तर, हामीले के भुल्नुहुन्न भने तराईका केही जिल्ला, मध्य र सुदूरपश्चिमका केही जिल्ला मनव सूचकांक तल छ । उनीहरूलाई पनि हामीले फोकस गर्नुपर्छ । अहिले २०÷२१ प्रतिशत जनसंख्या यसबाट प्रभावित छ । आगलागीबाट तथा बाढीबाट प्रभावित जिल्लाहरूलाई पनि सम्बोधन गर्नुपर्छ । हामीसँग भएको सीमित स्रोत र साधनले सबैलाई कसरी समेटेर जान सकिन्छ भन्ने ख्याल गर्नुपर्छ ।

पर्यटनलाई कसरी अगाडि लाने ? प्रचारप्रसार बढी कसरी गर्ने ? कृषिमा अझ सहुलियत ऋण कसरी दिने ? मलखाद र बिउ उपलब्ध गराउनुप¥यो । कृषि क्षेत्रको पुनःसंरचना गर्नुप¥यो । फार्महरू निर्माणमा जोड दिनुप¥यो । यसरी गयो भने मात्र हाम्रो आर्थिक अवस्था माथि उठ्छ । स्वदेशी र वैदेशिक सहायता परिचालन गर्ने, व्यक्ति वा सरकारी संयन्त्रको क्षमता वृद्धि गर्ने र परम्परागत काम गर्ने ढर्रा छोडेर नीतिगत व्यवस्थामा परिवर्तन गर्ने, नयाँमा जाने अनि हामी सबै नेपालीले नयाँ नेपाल बनाउने हो । यसबाट आर्थिक छलाङ मारिन्छ र मार्नुपर्छ । नयाँ नेपाल बनाउने बेला नै यही हो ।

(भीम गौतमसँगको कुराकानीमा आधारित)
http://www.erajdhani.com/article/0846085001433478683