पाँच वर्षभित्र शतप्रतिशत घरधुरीमा सुधारिएको चुलो

३० लाख घरधुरीलाई धूवाँमुक्त बनाउने लक्ष्य

भीम गौतम\राजधानी 

काठमाडौं, २७ असार

वैकल्पिक ऊर्जा प्रवद्र्धन केन्द्रले पाँच वर्षभित्र शतप्रतिशत घरधुरीमा सुधारिएको चुलो बनाउने अभियान सुरु गरेको छ । १२ वर्षभित्र करिब ७ लाख मात्र सुधारिएको चुलो निर्माण गर्न सफल भएको केन्द्रले पाँच वर्षभित्रै थप ३० लाख घरधुरीमा सुधारिएको चुलो बनाई शतप्रतिशत घरधुरीमा चुलो बनाउन लागेको हो । कुल ५० लाख घरधुरी रहेको नेपालमा झन्डै ३७ लाख घरधुरीमा परम्परागत चुलो छ भने अहिले पनि ३० लाख घरधुरी परम्परागत चुलो उपयोग गरिरहेका छन् । केन्द्रकै प्रवद्र्धनमा मात्रै करिब ७ लाख घरधुरीमा सुधारिएको चुलो निर्माण भइसकेको छ ।

केन्द्रले डानिडा, डेनमार्क, नर्वे, एसियाली विकास बैंक, जर्मनी, एसएनभीलगायतको सहयोगमा राष्ट्रिय नवीकरणीय ऊर्जा कार्यक्रमअन्तर्गत जैविक ऊर्जा कार्यक्रममार्फत सन् २०१७ भित्र थप ४ लाख ७५ हजार घरधुरीमा सुधारिएको चुलो निर्माण गर्ने लक्ष्य राखेको थियो । तर, हाल आएर सरकारले सन् २०१७ भित्र नेपालका सबै घरधुरीमा सुधारिएको चुलो बनाएर घरभित्रलाई धूवाँमुक्त बनाउने सार्वजनिक घोषणा गरिसकेकाले थप ३० लाख सुधारिएको चुलो बनाउनुपर्ने भएको छ । तत्कालीन प्रधानमन्त्री डा. बाबुराम भट्टराईले २० जनवरी २०१३ मा सोे घोषणा गरे पनि हालसम्म कार्यक्रमभित्र परेको छैन । केन्द्र भने पाँच वर्षभित्रै ३० लाख घरधुरीमा चुलो बनाउन केन्द्र कस्सिएको छ ।

सन् २००० देखि २०१२ भित्र अर्थात् १२ मा साढे ६ लाख घरधुरीमा सुधारिएको चुलो बनाइए पनि ५ वर्षभित्र ३० लाख घरधुरीमा चुलो बनाइसक्ने लक्ष्यलाई महŒवाकांक्षी रूपमा लिइएको छ । ‘झट्ट हेर्दा ३० लाख घरधुरीमा सुधारिएको चुलो बनाउनुलाई महŒवाकांक्षीजस्तो देखिन्छ तर नेपालमा सम्भव छ, त्यसका लागि सरकारी निकायदेखि संघ÷संस्थासमेत अभियान सुरु गरेका छौं,’ केन्द्रका कार्यकारी निर्देशक डा. गोविन्दराज पोखरेलले भने, ‘जसरी हुन्छ, सन् २०१७ भित्र शतप्रतिशत घरधुरीमा सुधारिएको चुलो पु¥याएर धूवाँरहित घर बनाउने अभियान सफल बनाउँछौं ।’

केन्द्रका अनुसार सन् २०१३ मा १ लाख, सन् २०१४ मा ५ लाख तथा सन् २०१५, २०१६ र २०१७ मा ८÷८ लाख धरधुरीमा सुधारिएको चुलो बनाइसक्ने लक्ष्य राखिएको छ । सन् २०१३ सुरु भइसके पनि पाँच वर्षभित्र घरभित्रलाई धूवाँमुक्त बनाउने घोषणापछि अहिले केन्द्रस“ग सुधारिएको चुलोका लागि ६० करोड रुपैया“ मात्र छ । तर, केन्द्रले कार्यक्रम प्रवद्र्धनका साथै स्थानीय समुदायको जनचेतना, क्षमता अभिवृद्धि, अनुगमन, उद्यमशीलता विकासलगायतका लागि ५ अर्ब रुपैयाँ लाग्ने अनुमान गरिएको छ । ‘थप आवश्यक रकमका लागि विभिन्न दाताहरूलाई अनुरोध गरिरहेका छांै, उहाँहरू पनि सकारात्मक हुनुहुन्छ,’ जैविक ऊर्जा कार्यक्रमका राष्ट्रिय सल्लाहकार करुणा ब्रजाचार्यले भनिन् । केन्द्रले सुधारिएको चुलो अभियान सफल पार्न नेपाल स्वच्छ चुलो सञ्जालसमेत सार्वजनिक गरेको छ ।

सरकारी, गैह्रसरकारी संघ÷संस्थालगायत सबै सरोकारवालालाई एकै ठाउँमा राखेर सन् २०१७ भित्र शतप्रतिशत घरधुरीमा सुधारिएको चुलो पु¥याउने अभियानलाई तीव्र गतिमा अघि बढाउन सञ्जाल घोषणा गरिएको केन्द्रले जनाएको छ । ‘केन्द्रकै प्रवद्र्धनमा हालसम्म ८४ गाविसलाई घरभित्रको धूवाँमुक्त गाविस घोषणा गरिसकेको र जिल्लाजिल्लालाई समेत घरभित्रको धूवाँमुक्त बनाउने अभियान द्रुतगतिमा अघि बढेको छ,’ जैविक ऊर्जा कार्यक्रमका प्रबन्धक नवराज ढकालले भने । अहिले पनि ८० प्रतिशत जनता परम्परागत दाउरालगायतका ऊर्जा उपयोग गर्न बाध्य छन् । सुधारिएको चुलो बनाए ७५ प्रतिशत दाउरा खपत कम हुने अनुमान छ । केन्द्रको अध्ययनअनुसार एउटा परिवारले वर्षको करिब २ सय केजी दाउरा अर्थात् एउटा रूख उपयोग गर्छ । परम्परागत चुलोका कारण बालबालिकामा निमोनिया रोगका साथै गृहिणी महिलामा श्वासप्रश्वास, धम्की, क्षयरोग, क्यान्सरलगायतका रोग लाग्ने गरेको छ ।

http://www.rajdhani.com.np/en/business/11431------------

दक्षिण एसियामा मानिसको मृत्युको कारणमध्ये दोस्रोमा धूवाँ कारण हुने गरेको छ । ‘अध्ययनले विश्वमा मानिसको मृत्युको मुख्य चार कारणमा एड्स, कुपोषण, खराब पानी र धूवाँ पर्छन् भने दक्षिण एसियामा दोस्रोमा धूवाँ आउँछ,’ सल्लाहकार ब्रजाचार्यले भनिन्, ‘शतप्रतिशत सुधारिएको चुलो बनाउने अभियान सफल भएमा विशेष गरी ग्रामीण क्षेत्रका बासिन्दाले धेरै रोगबाट मुक्ति पाउन सक्छन् ।’ शतप्रतिशत घरधुरीमा सुधारिएको चुलो बनाउन ठूलो चुनौती भए पनि सरकार, राष्ट्रिय अन्तर्राष्ट्रिय संघ\संस्था, दातालगायतको सहयोगमा लक्ष्य पूरा गरिछाड्ने केन्द्रको प्रतिबद्धता छ ।